7 دلیل عدم رعایت اصول ایمنی در ساختمانسازی ایران
ایمنی در ساختمانسازی، نه یک گزینه، بلکه یک الزام حیاتی است که مستقیماً با حفظ جان انسان‌ها و سرمایه‌های ملی سروکار دارد. هر ساله، حوادث دلخراش در پروژه‌های عمرانی و فروپاشی سازه‌ها در بلایای طبیعی، جامعه را متأثر می‌کند و این سوال را به ذهن متبادر می‌سازد که چرا اصول ایمنی در ساختمانسازی ایران به طور کامل رعایت نمی‌شود؟ این معضل، پدیده‌ای تک‌بعدی نیست، بلکه ریشه‌های عمیقی در ساختارهای اقتصادی، نظارتی، فرهنگی و اجتماعی دارد. در این مقاله جامع، به بررسی دلایل واقعی و پنهان این عدم رعایت، پیامدهای آن بر کیفیت سازه‌ها و ارتباطش با ترندهای نوین صنعت ساختمان خواهیم پرداخت.
ریشه‌های اصلی عدم رعایت اصول ایمنی در صنعت ساختمان ایران
عدم رعایت اصول ایمنی در ساختمانسازی ایران، یک مسئله چندوجهی است که از عوامل مختلفی نشأت می‌گیرد:
ضعف در نظارت و اجرای قوانین
کمبود نیروی نظارتی متخصص
تعداد مهندسان ناظر متخصص و کارآمد در مقایسه با حجم بالای پروژه‌های ساختمانی کافی نیست. این کمبود منجر به نظارت سطحی یا ناکافی بر تمامی مراحل ساخت و ساز می‌شود.
فساد و روابط ناسالم
متأسفانه، در برخی موارد، وجود فساد و روابط ناسالم بین برخی از مجریان، ناظران و مراجع صدور پروانه، منجر به چشم‌پوشی از تخلفات ایمنی و صدور تأییدیه‌های غیرواقعی می‌شود.
قوانین غیربازدارنده و ضعف در جریم
جرایم و تنبیهات مربوط به عدم رعایت ایمنی در مقایسه با سودجویی حاصل از تخلف، اغلب بازدارنده نیستند. ضعف در اجرای قاطعانه قوانین نیز بر این مشکل می‌افزاید.
تشتت در قوانین و نهادها
وجود نهادها و آیین‌نامه‌های متعدد با وظایف بعضاً هم‌پوشان یا نامشخص، به پیچیدگی و عدم شفافیت در فرآیند نظارت می‌انجامد.
مسائل اقتصادی و فشار سودجویی
افزایش قیمت مصالح و دستمزد
نوسانات و افزایش شدید قیمت مصالح (مانند سیمان، مصالح فلزی و…) و دستمزد نیروی کار، پیمانکاران را تحت فشار قرار می‌دهد تا برای کاهش هزینه‌ها، از کیفیت مصالح بکاهند یا اصول ایمنی را نادیده بگیرند.
سودجویی برخی سازندگان
برخی سازندگان صرفاً به فکر سود حداکثری و کاهش هزینه‌ها هستند و حاضرند کیفیت ساخت و ایمنی را فدای آن کنند. این رویکرد به ویژه در بخش خصوصی و پروژه‌های کوچک رایج است.
کمبود سرمایه و نقدینگی
عدم دسترسی به سرمایه کافی، می‌تواند منجر به استفاده از مصالح ارزان‌تر و غیر استاندارد و عدم سرمایه‌گذاری در تجهیزات ایمنی شود.
فرهنگ عمومی و آموزش
عدم آگاهی عمومی از اهمیت ایمنی
آگاهی عمومی نسبت به اهمیت اصول ایمنی در ساختمان (مخصوصاً برای خریداران) پایین است. این امر باعث می‌شود که تقاضایی برای ساختمان‌های “ایمن” به جای ساختمان‌های “ارزان” وجود نداشته باشد.
ضعف در آموزش نیروی کار
بسیاری از کارگران ساختمانی و حتی برخی از مهندسان، آموزش‌های کافی و به‌روز در زمینه اصول ایمنی و استانداردهای نوین را دریافت نکرده‌اند.
عجله و اهمال‌کاری
در برخی موارد، روحیه عجله برای اتمام پروژه و اهمال‌کاری در رعایت جزئیات ایمنی (مانند استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی یا اجرای صحیح اتصالات) دیده می‌شود.
پیامدهای عدم رعایت ایمنی بر کیفیت و آینده ساختمان‌ها
عدم رعایت اصول ایمنی، پیامدهای گسترده و فاجعه‌باری دارد که فراتر از خسارات مالی است:
کاهش مقاومت در برابر بلایا و تاب‌آوری سازه
یکی از جدی‌ترین پیامدها، کاهش چشمگیر مقاومت ساختمان‌ها در برابر بلایا (مانند زلزله، سیل و آتش‌سوزی) است. عدم رعایت استانداردها در جوشکاری و پیچ و مهره سازه‌های فلزی، استفاده از بتن با کیفیت پایین (ناشی از کمبود سیمان یا عدم عمل‌آوری صحیح)، یا عدم استفاده از پروفیل های ضد زلزله مثل والپست و حتی اجرای غیراصولی والپست و میلگرد بستر، همگی منجر به کاهش تاب‌آوری سازه و افزایش ریسک فروپاشی در زمان حادثه می‌شوند. این امر به طور مستقیم بر تلفات جانی و خسارات مالی پس از بلایا تأثیر می‌گذارد. برای آشنایی کامل و جامع با نحوه اجرای والپست و اجرای میلگرد بستر روی آنها کلیلک کنید و مقاله را بخوانید.
افزایش حوادث کارگاهی
عدم استفاده از تجهیزات حفاظت فردی، داربست‌های ناایمن، عدم رعایت نکات ایمنی در کار با ابزارهای برقی (به ویژه در شرایط قطعی برق یا نوسانات آن)، و عدم آموزش کافی، به طور مداوم منجر به حوادث و مرگ و میر در کارگاه‌های ساختمانی می‌شود.
کاهش عمر مفید ساختمان و هزینه‌های نگهداری
ساختمان‌هایی که بدون رعایت اصول ایمنی و استاندارد ساخته می‌شوند، عمر مفید کمتری دارند و به سرعت دچار فرسودگی و نیاز به تعمیرات پرهزینه می‌شوند. این موضوع، بار مالی زیادی را بر دوش مالکان و جامعه می‌گذارد.
بی‌اعتمادی عمومی
حوادث و فروریزش‌های ساختمانی، به بی‌اعتمادی عمومی نسبت به کیفیت ساخت و ساز و تخصص مهندسان و مجریان دامن می‌زند.
چالش‌های ایمنی در سایه ترندهای نوین ساختمانسازی
حتی با وجود پیشرفت‌ها، چالش‌های ایمنی در ایران می‌توانند مانعی برای بهره‌برداری کامل از ترندهای نوین باشند:
ایمنی و دیجیتالی‌سازی و فناوری‌های نوین
دیجیتالی‌سازی و فناوری‌های نوین (مانند BIM و سنسورهای هوشمند) پتانسیل بالایی در افزایش ایمنی دارند (مثلاً از طریق مدل‌سازی دقیق جزئیات ایمنی، شبیه‌سازی خطرات، یا پایش لحظه‌ای شرایط کار). اما اگر فرهنگ ایمنی ضعیف باشد یا سرمایه‌گذاری کافی صورت نگیرد، این فناوری‌ها تنها در حد تئوری باقی می‌مانند. مثلاً، یک طرح BIM دقیق در مورد انواع قالب بتن یا اتصالات جوشکاری، اگر در مرحله اجرا به دلیل سودجویی نادیده گرفته شود، بی‌فایده خواهد بود.
ایمنی و ساخت و ساز ماژولار و پیش‌ساخته
ساخت و ساز ماژولار و پیش‌ساخته می‌تواند با انتقال بخش عمده‌ای از فعالیت‌ها به محیط کنترل‌شده کارخانه، ایمنی را به شدت افزایش دهد. اما اگر همین کارخانه‌ها نیز استانداردهای ایمنی را رعایت نکنند، یا فرآیند حمل و نقل و نصب ماژول‌ها در محل پروژه بدون نظارت کافی باشد، باز هم خطرات ایمنی وجود خواهد داشت.
ایمنی و مصالح فلزی (ربط به سیمان و برق)
مصالح فلزی (مانند تیرآهن و میلگرد) نقش اساسی در سازه‌های ایمن دارند، اما کیفیت این مصالح و نحوه اتصال آنها (از طریق جوشکاری و پیچ و مهره) بسیار مهم است. قطعی برق می‌تواند بر کیفیت جوشکاری تأثیر منفی بگذارد و کمبود سیمان می‌تواند منجر به استفاده از بتن نامرغوب شود. اگر کیفیت این مصالح و اتصالات به دلیل مسائل اقتصادی یا کمبود نظارت کاهش یابد، ایمنی کلی سازه به خطر می‌افتد.
دفتر مرکزی:
دفتر مرکزی: اسلامشهر ابتدای ایرین
خیابان ابراهیمی
سمت چپ میدان (پرچم ایران)
جاده خاکی
درب دوم
