آیین نامه 2800 ساختمان یا همان آیین نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله (استاندارد 2800 ایران) به عنوان اصلی‌ترین مرجع فنی در زمینه طراحی سازه‌های مقاوم در برابر زلزله در کشور ما، نقش بسزایی در ارتقای ایمنی ساختمان‌ها و حفظ جان شهروندان ایفا می‌کند. در ویرایش‌های مختلف این آیین نامه، به ویژه در پیوست ششم با عنوان “طراحی لرزه‌ای و اجرای اجزای غیرسازه‌ای معماری”، به موضوع مهار لرزه‌ای اجزای غیرسازه‌ای از جمله دیوارها و اهمیت استفاده از والپست به طور مفصل پرداخته شده است. این مقاله با هدف تبیین جایگاه والپست در آیین نامه 2800 ایران، به بررسی الزامات، ضوابط و نقش حیاتی آن در تامین ایمنی لرزه‌ای ساختمان‌ها می‌پردازد.
جایگاه اجزای غیرسازه‌ای در آیین نامه 2800
آیین نامه 2800، به درستی، ایمنی ساختمان‌ها در برابر زلزله را تنها به پایداری سازه اصلی محدود نمی‌داند. بلکه با تاکید بر اهمیت مهار اجزای غیرسازه‌ای، به ویژه دیوارها، به منظور کاهش خسارات جانی و مالی و حفظ عملکرد ساختمان پس از زلزله، الزامات مشخصی را ارائه کرده است. پیوست ششم این آیین نامه، به طور خاص به طراحی لرزه‌ای و اجرای اجزای غیرسازه‌ای معماری می‌پردازد و در آن، والپست به عنوان یکی از روش‌های مؤثر و الزامی برای مهار دیوارهای غیر باربر در برابر نیروهای جانبی ناشی از زلزله معرفی شده است. البته میلگرد بستر نیز نقش مهمی در استحکام و نگهداری دیوارها دارد.
الزامات و ضوابط کلیدی در پیوست ششم آیین نامه 2800
پیوست ششم آیین نامه 2800، ضوابط و الزامات متعددی را برای طراحی و اجرای والپست ها در ساختمان‌ها تعیین کرده است که رعایت آن‌ها برای اطمینان از عملکرد صحیح این عضو سازه‌ای در هنگام زلزله ضروری است. برخی از مهم‌ترین این الزامات عبارتند از:
لزوم استفاده در دیوارهای با طول و ارتفاع مشخص
آیین نامه 2800، حداکثر طول و ارتفاع مجاز برای دیوارهای غیرسازه‌ای بدون استفاده از مهار جانبی (مانند وال پست) را محدود کرده است. بر اساس این ضوابط، در دیوارهایی که طول آن‌ها از 4 متر یا 40 برابر ضخامت دیوار بیشتر باشد، و همچنین در دیوارهایی با ارتفاع بیش از 3.5 متر، استفاده از والپست الزامی است.
فواصل مجاز بین والپست ها
آیین نامه، حداکثر فاصله مجاز بین والپست قائم و والپست افقی را بر اساس طول و ارتفاع دیوار و همچنین بارگذاری‌های احتمالی تعیین می‌کند. رعایت این فواصل برای جلوگیری از کمانش و فروریزش دیوارها ضروری است.
مشخصات مصالح و ابعاد والپست
آیین نامه، حداقل ابعاد و مشخصات مصالح مورد استفاده در ساخت وال پست ها (مانند نوع و ضخامت فولاد) را تعیین می‌کند تا از مقاومت کافی آن‌ها در برابر نیروهای زلزله اطمینان حاصل شود.
نحوه اتصال وال پست به اسکلت و دیوار
پیوست ششم، جزئیات دقیقی را در مورد نحوه اتصال والپست به تیرها، ستون‌ها و همچنین به خود دیوار ارائه می‌دهد. این اتصالات باید به گونه‌ای طراحی و اجرا شوند که قادر به انتقال نیروهای جانبی بین دیوار و سازه اصلی باشند و از جدا شدن دیوار جلوگیری کنند. استفاده از اتصالات کشویی در تراز سقف برای دیوارهای داخلی به منظور اجازه حرکت درون صفحه‌ای دیوار نیز مورد تاکید قرار گرفته است.
الزامات مربوط به درز انقطاع
آیین نامه 2800 بر لزوم ایجاد درز انقطاع مناسب بین دیوار غیرسازه‌ای و سازه اصلی تاکید دارد تا از انتقال نیروهای سازه‌ای به دیوار و آسیب دیدگی آن جلوگیری شود. نحوه اتصال وال پست باید به گونه‌ای باشد که این درز انقطاع حفظ شود.
جزئیات اجرایی وال پست قائم و افقی (تیرک‌ها)
پیوست ششم، جزئیات اجرایی مشخصی را برای نصب وال پست‌های قائم در انتهای دیوارها و همچنین وال پست‌های افقی (تیرک‌ها) در دیوارهای بلند ارائه می‌دهد. این جزئیات شامل نحوه اتصال به کف و سقف، استفاده از نبشی‌ها و ناودانی‌ها و رعایت فواصل می‌باشد.
- استفاده از میلگرد بستر به عنوان مکمل وال پست: در برخی موارد، آیین نامه 2800 استفاده از میلگرد بستر در داخل دیوارها را به عنوان یک عامل مکمل برای افزایش یکپارچگی و مقاومت دیوار در کنار وال پست‌ها توصیه می‌کند.