زلزله ۳.۹ ریشتری در تاریخ پانزدهم اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ بخش‌هایی از جنوب غربی تهران را لرزاند و این موجب نگرانی شهروندان تهرانی شده است که مبادا زمین‌لرزه‌ای قوی‌تر در انتظارشان باشد.
این نگرانی تهرانی‌ها بیهوده نیست زیرا از آنجا که در زیر تهران چند گسل فعال وجود دارد، احتمال وقوع زلزله پررنگ است و به دلیل تراکم جمعیت زیاد تهران وقوع زلزله می‌تواند خسارات جانی زیادی به بار آورد.
اما باید گفت که وقوع یک زلزله همیشه به معنی رخداد زلزله‌ای بزرگتر نیست و برای توضیح بیشتر باید به دوره بازگشت زلزله توجه کنیم که در این مقاله به توضیح آن هم خواهیم پرداخت.
دوره بازگشت زلزله تهران
دوره بازگشت زلزله یعنی برآورد احتمال رخداد زلزله در یک بازه‌ی زمانی که برای تجزیه و تحلیل خطر بروز مجدد زلزله به کار می‌رود. برای محاسبه دوره بازگشت زلزله یک بازه‌ی زمانی در نظر می‌گیریم و تعداد زلزله‌هایی با اندازه‌های معین که در این بازه‌ی زمانی اتفاق افتاده را ثبت می‌کنیم. سپس تعداد سال های این بازه را بر تعداد زلزله‌ها تقسیم می‌کنیم که دوره بازگشت را به دست آوریم. برای مثال اگر در یک منطقه، یک بازه‌ی زمانی مثلا صد سال، را در نظر بگیریم و آمار زلزله ها در آن منطقه 50 زلزله با اندازه‌های معین باشد دوره بازگشت کوچکترین زلرله آن منطقه 2 سال خواهد بود.
حال باید این را توضیح دهیم که زلزله با اندازه‌های معین یعنی چه؟ مثلا برای محاسبه‌ی دوره‌ی بازگشت زلزله‌ای با بزرگی 3 ریشتر، منظور زلزله‌های 3 ریشتری و بزرگتر از آنست، وقتی می‌گوئیم دوره بازگشت زلزله با بزرگی 4، منظورمان زلزله‌های با بزرگی 4 ریشتر و بزرگتر از آن است و …. .
طبق محاسباتی در رابطه با دوره بازگشت زلزله تهران، هر ۱۵۰ سال یک بار زلزله‌ای بزرگ در تهران اتفاق افتاده است. حال با توجه به گزارشات، بزرگ‌ترین زلزله در تهران در ۱۷۰ سال پیش رخ داده یعنی حدود 20 سال نیز از دوره بازگشت گذشته پس می‌توانگفت که باید منتظر یک زلزله بزرگ در تهران باشیم.
چرا زلزله احتمالی تهران نگران کننده است؟
از آنجا که ایران سرزمینی بسیار زلزله خیز است به ویژه در امتداد رشته‌کوه‌های زاگرس و البرز، و زمان وقوقع زلزله را هم نمی‌شود پیش‌بینی کرد و از طرفی به نظر می‌رسد که دوره بازگشت زلزله ها نزدیک است زلزله اخیر تهران می‌تواند نگران کننده باشد. یک دلیل بزرگ دیگر برای نگرانی وقوع مجدد زلزله تهران غیراستاندارد بودن و آسیب‌پذیربودن ساختمان‌های تهران است در حالیکه مدیریت بحران سوانح کشور ما بخصوص برای شهر بزرگ تهران ، با این جمعیت زیاد ضعیف است.
از آن گذشته، صفحات تکنوتیکی اطراف صفحه ایران اخیرا موجبات زلزله در کشورهای همسایه را پدید آورده و به صفحه تکنوتیکی ایران هم فشار وارد می‌کنند، در غرب کشور زلزله ترکیه، در شرق زلزله پاکستان و افغانستان. بنابراین پیش بینی می‌شود تنش‌های حاصل از این صفحه‌های تکنوتیکی موجب زلزله‌ای بزرگ در ایران شود.
به نظر شما رابطه میلگرد بستر و صفحات تکنوتیکی چه می‌تواند باشد؟ اصلا بین این دو رابطه ای وجود دراد یا خیر؟
در حال حاضر تهران جمعیتی بیشتر از ۱۴ میلیون نفر در خود جای داده است و این در حالیست که بیش از ۳۶ درصد بافت تهران فرسوده است و با این تفاسیر چنانچه زلزله‌ای در تهران رخ دهد می‌توان گفت میلیون‌ها کشته خواهیم داشت که اگر زلزله شب هنگام که مردم در خوابند و فرصت پناه گرفتن و فرار از ساختمان را نداشته رخ بدهد ممکن است تعداد کشته‌های احتمالی چندین برابر خواهد شد.
طبق آمار حدود 22 هزار پلاک ساختمانی ناایمن وجود دارد که هر کدام چندین واحد ساختمانی مانند واحدهای درمانی، آموزشی، فرهنگی و… نیز دارند که این خود یک تهدید بزرگ محسوب می‌شود.
زلزله تهران تهدیدی بزرگ
زلزله احتمالی تهران علاوه بر شهر تهران کل کشور را با یک بحران جدی روبرو خواهد کرد که منجر به یک فاجعه‌ی بسار بزرگ می‌شود. سه گسل شمال تهران، گسل مشاء و گسل ری اطراف تهران را محاصره کرده‌اند و می‌توانند در هنگام وقوع زلزله خطرآفرین باشند.
طبق نظر کارشناسان در صورت فعال شدن گسل شمال تهران می‌تواند زلزله‌ای به ابعاد تقریبی۷ ریشتر ایجاد کند که با توجه به افزایش ساخت و سازهای برج‌ها در این منطقه می‌تواند منجر به خسارات زیادی از جمله هزاران کشته، میلیون‌ها نفر زخمی و تخریب ده‌ها هزار واحد مسکونی شود شود و آن دو گسل نیز می‌تواند همین‌قدر آسب‌زا باشد.
اقدامات لازم برای کاهش خسارات ناشی از زلزله
وقوع زلزله در تهران صرف نظراز جمعیت بسیار زیاد آن، از آنجا که پایتخت کشور است علاوه بر مسائل اجتماعی، اقتصادی احتمالا تبعات و بحران‌های سیاسی و یا امنیتی نیز خواهد داشت.
برای جلوگیری یا کاهش این بحران‌ها اقدامات مدیریتی کوتاه مدت و بلند مدت قبل ، حین و بعد از زلزله لازم است. بنابراین پیشگیری از وقوع زلزله بسیار ضروری است و کیفیت و سرعت انجام اقدامات بعد از حادثه نیز امری حیاتی است.
در ادامه به ذکر بعضی از مواردی که به کاهش خسارات وقوع زلزله کمک می‌کند می‌پردازیم:
- نظارت جدی و سختگیرانه مطابق با آئین نامه ساختمان سازی
- ایمن و مقاوم سازی تمامی ساختمان‌ها
- ایمن و مقاوم سازی تمامی سازهها و تأسیسات شهری
- دستورالعمل‌های سختگیرانه جهت احیا و مقاوم سازی بافت‌های فرسوده
- اعطای واتسهیلات کم بهره با بازپرداخت بلند مدت از طرف دولت به مردم ترمیم یا بازسازی ساختمان‌های قدیمی و فرسوده
- برای ساخت و ساز در کوچه‌های باریک مجوز صادر نشود تا متوقف یا کم شود.
- تشکیل، گسترش و تقویت ستادهای بحران
- تشکیل مرکز فرماندهی مقابله با بحران در نواحی شهرداری
- ضروری کردن آموزش ایمنی در برابر زلزله در مدارس و تمام مقطع تحصیلی
- آموزش همگانی (برای تمام سنین) ایمنی در برابر زلزله
- آماده داشتن مقدار بسیار زیادی کانکس مسکونی برای اسکان موقت زلزله زدگان
- آموزش همگانی چگونگی مواجه با مخاطرات بویژه خطر زلزله.
- مهاجرت معکوس از تهران و کاهش تراکم جمعیت
- و …
به نظر شما استفاده از سازه‌هایی مثل وال پست برای جلوگیری از خرابی دیوارهای ساختمان‌ها در نظر گرفته می‌شوند چقدر می‌تواند در کاهش خسارات ناشی از زلزله موثر باشد؟
عدم استفاده از این سازه‌های ضد زلزله چه تاثیراتی بر ساختمان خواهد گذاشت؟
مقاوم سازی ساختمان‌ها در برابر زلزله
در ابتدای مقاله به این نکته اشاره کردیم که به علت جمعیت بسیار زیاد تهران بزرگ، وجود چند گسل فعال در زیر شهر تهران و نبود زیرساخت‌های لازم برای کاهش تلفات مالی و جانی در هنگام وقوع زلزله، به نظر می‌آید که پیامدهای زلزله‌ی احتمالی تهران ناگوار و جبران‌ناپذیر باشد. بنابراین مقاوم‌سازی ساختمان در برابر زلزله از اهمیت بسزایی برخورداراست.
از اوایل دهه‌ی ۷۰ با توجه به افزایش رشد جمعیت و اهمیت زلزله و تبعات آن، قوانین ایمن‌سازی ساختمان‌ها در دستور کار نهادهای اجرایی مربوطه قرار گرفت.
مقاوم‌سازی همیشه نمی‌تواند به این معنا باشد که ساختمان در هنگام زلزله کاملا از آسیب مصون بماند بلکه به این معنی است که ساختمان به اندازه ای مقاوم باشد که آسیب‌های وارد به آن کم‌ترین خسارات مالی و جانی را در پی داشته باشند.
در ادامه به چند مورد مهم در مورد مقاومت ساختمان ها اشاره می‌کنیم:
- ساختمان‌های مجاور باید حداقل ده سانتی‌متر از یکدیگر فاصله داشته باشد.
- هر چقدر اندازه‌ی طول و عرض ساختمان به یکدیگر نزدیک باشد ساختمان مقاوم تر خواهد بود برای همین است که می‌گویند ساختمان‌های مربعی شکل مقاوم‌ترند و ایمنی بیشتری نسبت به سایر ساختمان‌ها دارند.
- در هنگام خرید یا اجاره‌ی خانه توجه داشته باشید که ساختمان‌های ساخته شده از گل و آجر در برابر زلزله مقاوم نیستند.
- تعداد ستون‌ها رابطه‌ی مستقیمی با ایمنی ساختمان دارد، هر چه تعداد ستون‌های یک ساختمان بیشتر باشد آن ساختمان مقاوم‌تر است.
بنابراین افرادی که به دلیل زیبایی فضای ساختمان به دنیال خانه‌هایی بدون ستون یا خانه‌هایی با ستون کمتر هستند کاملا در اشتباهند.
به نظر شما قالب بندی درست و اصولی دیوار، سقف، ستون و فونداسیون چه نقشی در مقاوم‌سازی ساختمان‌ها خواهد داشت؟ اگر می‌خواهید در مورد قالب بندی بیشتر بدانید روی کلمه‌ی قالب بتن کلیک کنید.
