ایران بر روی گسل‌های مختلف قرار دارد و سرزمینی زلزله‌خیز است که اگر نگاهی به تاریخ بیندازیم کشور ما شاهد زلزله‌های مهیبی چون زلزله بم ،زلزله کرمانشاه، زلزله رودبار و … بوده است.
پس احتمال بروز زلزله‌های مهیب دیگری نیز وجود دارد و از آنجا که پیش‌بینی دقیق زلزله امری ناممکن است بهترین راه‌کار برای کاهش خسارات جانی و مالی ناشی از زلزله پیشگیری است.
یکی از راه‌های پیشگیری از تلفات ناشی از این حادثه طبیعی ساخت و ساز اصولی جهت افزایش ایمنی و مقاومت ساختمان‌هاست.
پس در اولین قدم لازم است مهندسین ساخت و ساز باسواد، کارآمد و باوجدان استخدام شوند تا فرهنگ ساخت و ساز اصولی را رواج دهند و به آن پایبند باشند زیرا این افراد مسئولیت بزرگ جان انسان‌ها را برعهده دارند.
ساخت و ساز اصولی یعنی ساخت ساختمانهای ایمن ، مقاوم و با کیفیت که عمر بیشتری داشته باشند و بتوانند سال‌های زیادی مورد استفاده قرار بگیرند. در این مقاله با مقاوم‌سازی و افزایش عمر ساختمان آشنا خواهیم شد.
مقاوم‌سازی سازه ها در برابر زمین لرزه
بر مبنای مهندسی عمران، مقاوم‌سازی یک ساختمان، یعنی افزایش مقاومت آن ساختمان در برابر نیروهای وارد بر آن که در صورتی که ساختمان مقاومت کافی نداشته باشد، دچار خسارت‌های مالی و جانی شدید ساکنینش می‌شود.
به همین منظور مهندسین در تلاشند تا با روش‌های متنوع ایمنی و مقاومت ساختمان‌ها را ارتقا داده تا شاهد کاهش خسارات و تلفات ناشی از حوادث باشیم.
کانون زلزله
کانون زلزله یعنی نقطه‌ای که زلزله در آن اتفاق می‌افتد. هر چه ساختمانی به کانون زلزله نزدیک‌تر باشد نیروی ناشی از زلزله بیشتر به آن وارد می‌شود و بیشتر دچار آسیب و خسارت می‌شود و بلعکس.
پس اگر ساختمانی در نزدیکی کانون زلزله قرار داشته باشد، هر چقدر هم که مقاومتش در برابر زلزله زیاد باشد، احتمال وارد شدن خسارت به آن وجود دارد.
نقشه ساختمان و پیشگیری از زلزله
اهمیت نقشه‌ی ساختمان به تعداد ستون‌ها و میزان فضای باز ساختمان است. چون هر چه تعداد ستون‌های یک ساختمان نسبت به فضای مسقف آن بیشتر باشد مقاومتر است.
تاثیر وضعیت منطقه سکونت بر تلفات زلزله
ساختمان‌هایی که در کوچه‌های باریک ساخته شده‌اند؛ حتی با وجود مقاومت ساخت، خطرناکند زیرا ممکن است هنگام زلزله عبور نیروهای امدادی برای کمک‌رسانی در این کوچه‌ها وگذرگاه‌ها با مشکل مواجه شود.
سن ساختمان و مقاومت در برابر زلزله
آیین‌نامه‌های مربوط به ایمن‌سازی ساختمان حدودا از سال ۱۳۸۷ به بعد تنظیم و ابلاغ شده‌اند بنابراین ساختمان‌هایی که بعد از این تارخ ساخته شده‌اند نسبت به سال‌های قبل مقاومتر ساخته شده‌اند.
مفهوم عمر مفید ساختمان
هرگاه حوادث طبیعی مثل سیل و زلزله و حوادث غیرطبیعی مثل جنگ رخ دهد علاوه بر جان انسان، آنچه در این حوادث دچار آسیب و خسارت مالی می‌شود ساختمان هاست بنابراین مقاومت ساختمان در کاهش خسارات ناشی از حوادث نقش مهمی دارد.
یکی از عواملی که در مقاومت ساختمان در برابر این حوادث تاثیرگذار است طول عمر مفید ساختمان‌ها می‌باشد. منظور از عمر مفید ساختمان آن تعداد سالهایی است که یک ساختمان از نظر فیزیکی، ظاهری، ایمنی و مقاومت و استاندارهای لازم قابل استفاده شدن است.
در کشورهای توسعه‌یافته عمر مفید ساختمان بالای صدسال است در حالیکه در کشور ما حدود سی سال است. یعنی یک ساختمان در ایران بیشتر از سی سال قابل سکونت و استفاده نیست.
تشخیص سن ساختمان
گفتیم که عمر مفید ساختمان رابطه مستقیم با مقاومت آن ساختمان دارد و همچنین عنوان کردیم که در ایران عمر مفید ساختمان ها بسیار کم (نهایتا سی سال) است پس ساختمانی که سن زیادی دارد مقاومت و ایمنی کمی دارد و خطرناک‌تر است.
بنابراین تشخیص سن ساختمان‌ها مبحث مهمی است که هنگام اجاره یا خرید ملک باید آن را در نظر گرفت. حال این سوال پیش می‌آید که چگونه سن ساختمان را تشخیص دهیم؟
انواع سن ساختمان‌ها
سن واقعی
تاریخ صدور پروانه ساختمان و کسب مجوز برای شروع ساخت
سن بهره‌‌برداری
زمانی که ساخ به پایان رسیده و سکونت و استفاده از آن ساختمان امکان‌پذیر است.
سن سندی
تاریخ صدور سند قطعی ساختمان
تأثیر سن ساختمان بر قیمت آن
مبنای قیمت‌گذاری ساختمان‌ها، سن سندی و سن بهره‌‌برداری می‌باشد هر چه سن یک ساختمان پایین تر باشد قیمت بیشتری دارد.
عوامل مؤثر بر عمر مفید ساختمان
عمر مفید ساختمان‌ها تاثیر مستقیمی بر امنیت ساکنین آنها دارد و بنابراین برای حفظ جان انسان پارامتر بسیار مهمی است.
عوامل متنوعی در میزان عمر مفید ساختمان نقش دارند. که در ادامه به معرفی و بررسی مواردی از آنها می‌پردازیم:
تاثیر رطوبت و نم بر عمر مفید ساختمان
رطوبت و نم از جمله مهمترین عوامل فرسودگی ساختمان می‌باشد و عمر مفید ساختمان را کاهش می‌دهد. ساختمان‌ها به ویژه در مناطق معتدل از کف و از سقف و گوشه‌‌ها از طریق آب باران و آب‌های زیرزمینی دچار رطوبت و تحلیل می‌شوند.
برای پیشگیری از نم‌زدگی ساختمان باید این نکات را رعایت کرد:
چون نفوذ نم و رطوبت به ساختمانهای آجری بیشتر است و اجر نسبت به نفوذ آب مقاومت کمی دارد و فرسوده می‌شود، بهتر است سطح آجری ساختمان با موادی مثل گچ پوشانده شود و یا با رنگ رنگ‌آمیزی شود.
تاثیر اختلاف دما بر عمر مفید ساختمان
در برخی از مناطق ایران، به دلیل وجود اختلاف دمای زیاد بین ساعات شب و روز، انبساط و انقباض مصالح ساختمانی موجب بروز ترک‌های داخلی و خارجی در ساختمان‌ها می‌شود.
بنابراین در هنگام ساخت و ساز بناها باید از مصالحی استفاده کرد که ضریب انبساط یکسان و یا نزدیک به همی دارند تا عمر مفید ساختمان کاهش نیابد.
تأثیر اقلیم بر عمر مفید ساختمان‌ها
چون ایران کشوری چهارفصل است در ساخت بناها باید از معماری خاص و مربوط به آن اقلیم و آب و هوایش استفاده کرد تا طول عمر مفید ساختمان افزایش یابد.
مثلا جنس دیوارها یا شیب سقف ساختمانهای مناطق گرم و خشک مثل یزد باید با مناطق معتدل شمال متفاوت باشد.
ایمنی ساختمان
یکی از عواملی که در آیین نامه ساختمان به آن اشاره شده و توجه به آن را ضروری دانسته استفاده از سازه های فلزی سبک در هنگام ساخت ساختمان هاست تا از خسارات ناشی از خرابی دیوارها و نتیجه خرابی ساختمان پیشگیری به عمل آورد.
وال پست و میلگرد بستر این سازه‌های فلزی می‌باشد که نقش مهمی در کاهش خرابی دیوارهای ساختمان و در نتیجه افزایش امنیت ساختمان‌ها دارند.
علاوه بر این یکی دیگر از مواردی که در هنگام ساختمان‌سازی باید به آن توجه ویژه داشت بتن ریزی و قالب بندی بتن است. قالب بتن انواع مختلفی مثل قالب فلزی ، قالب مدولار و …. دارد.
جمع بندی:
عواملی که در کاهش خسارت ناشی از زلزله نقش دارند:
- مقاوم سازی ساختمان با سازه های سبک
- کم نبودن تعداد ستون‌های ساختمان
- پایین بودن سن ساختمان
- نساختن ساختمان در مناطق گسل
- اجتناب از سکونت در ملکی که در کوچه و گذرگاه‌های تنگ و باریک ساخته شده
- اجتناب از خرید و سکونت در ملکی که قبل از سال ۱۳۸۷ ساخته شده